Bir dezenformasyon hikayesi: Hırvat sevinci mi İspanyol festivali mi?

Sosyal medyada dezenformasyonun aslında ne kadar kolay yayılabileceğinin ve insanların aslında yanlış bilgilendirilmeye ne kadar da açık olabileceğinin en güncel örneğiyle karşılaşalı henüz birkaç saat oldu. Büyük ihtimalle videoyu ilk kez görenler büyük bir keyif içinde izledi, belki kendi hesaplarında paylaştı belki de şifreli mesajlaşma platformları vasıtasıyla arkadaşlarıyla paylaştı. Ve onlar da arkadaşlarıyla…

Twitter’da Mosleh adlı bir hesap, Fransa ve Hırvatistan arasında 2018 Dünya Kupası finalinin oynanacağı 15 Temmuz günü, Hırvat futbolseverlere ait olduğunu iddia ettiği, aşağıdaki videoyu paylaştı.

Croatia right now… 🙌🏻🥇 pic.twitter.com/WpbozbgRR6

— Mosleh (@baddiemakhet) 15 Temmuz 2018

Videonun yayınlanmasından sadece 10 saat sonra gazeteci Harald Doornbos, bu videonun başka bir etkinliğe ait olduğunu yazdığında video 6,8 milyon kez izlenmişti. Bu yazıyı yazdığım 17 Temmuz saat 21:00 itibariyle (sadece iki buçuk günde) 103 bin RT, 11,3 milyon izlenme sayılarına ulaşmıştı.

Video aslında, İspanya’nın Navarra bölgesindeki Pamplona kentinde düzenlenen San Fermin Festivali’ne aitti. Yani aslında Twitter’daki anonim kullanıcının paylaştığı video Hırvatların final maçı heyecanını değil İspanyolların Pamplona Festivali heyecanını yansıtıyordu.

Oldukça kısa bir sürede videonun kaynağı kolayca öğrenilebilirken, videonun ulaştığı kullanıcıların çoğu kendini dünya kupası heyecanına kaptırdığından veya izledikleri videonun gerçek olmayabileceği şüphesini duymadığından video viral bir etki yarattı.

İnsanlar eğlenerek izlemişken Hırvat veya İspanyol, ne fark eder?

Ne yazık ki çok şey fark ediyor. Öncelikle içerik, insanların toplu halde eğlenmesini içerdiği için izleyenlerde büyük ihtimalle iyi ve güzel duygular bırakmıştır. Ancak bu duyguların yanı sıra Hırvatların takımlarına ne kadar çok sahip çıktıkları, futbolu ne kadar sevdikleri, milli takımlarını böylesine uyumlu, eğlenceli ve mutlu bir şekilde desteklediği gibi kanaatler de oluşur. İçerik itibariyle konu herhangi bir bireyi veya topluluğu dışlamadığı, nefret söylemi içermediği, bir bireyin veya topluluğun zarar görmediği için üstünde fazla durulmasa da sosyal medyada dezenformasyonun, yanlış bilgilendirmenin, sahte haberlerin ne kadar hızlı yayılabileceğinin somut bir örneği olarak karşımıza çıktı.

Örneğin geçtiğimiz mayıstan bu yana Hindistan’da, WhatsApp üzerinden yayılan yanlış bilgiler ve haberler dolayısıyla onlarca insanın linç edilerek öldürüldüğünü yazmıştım. Yanlış bilgi içeren haber ve mesajların yayılma süreçleri benzerlik gösterirken, içerik değiştiği anda sonucun da ciddi bir kriz yaratabileceğini unutmamak gerekir.

Yine güncel ve bu sefer Türkiye’den bir örnek haber: Dört gün önce Mersin’in Erdemli ilçesinde akşam saatlerinde sosyal medya aracılığıyla hızla yayılan, sahilde bir kişinin vurularak öldürüldüğüne dair bir video bütün halkı sokağa döktü. Bazıları vurulduğu düşünülen kişiye yardım etmek amacıyla olay yerine giderken bazıları da elinde silah olan kişinin üstüne yürüdü. Gerçek kısa sürede anlaşıldı, aslında bir kısa film çekiliyordu. Konunun anlaşılması üzerine de ‘zanlı’yı linç etmeye gelenler sette film çekimini izlemeye koyuldu. Toplanan halkı, bunun bir film çekimi olduğuna ikna edebilecek ekipman o anda orada olmasaydı bence hiç düşünmek istemeyeceğimiz sonuçlarla karşılaşabilirdik.

Unutmamak gerekir ki dezenformasyon ve sahte haberler, yazılımlara bağlı botlar vesilesiyle değil gerçek insanların birbiriyle paylaşımı yoluyla çok daha hızlı yayılır. Güvendiğiniz birinden gelen mesaja şüpheyle yaklaşmayacağınız için de Erdemli’de veya Hindistan’da olduğu gibi bir anda mobilize olabilirsiniz. Böyle tuzaklardan hem kendimizi hem de çevremizdekileri korumak için medya okuryazarlığının önemini bu vesileyle bir kez daha hatırlatmış olayım.